Drie voorbeelden, gevolgd door een synthese:
- Advocatenkantoor Van Doorne doet extern onderzoek voor ITV in het The Voice-schandaal. Dat zal geen objectief onderzoek opleveren, want Van Doorne is partijdig. De wet schrijft namelijk voor dat de advocaat het belang van zijn cliënt vooropstelt. Waarom nodigt ITV meisjes die slachtoffer zijn van seksueel grensoverschrijdend gedrag uit om vrijuit te praten met de advocaten van Van Doorne? Het werd aanvankelijk aangekondigd als een onafhankelijk onderzoek.
- De geheimhouders-functionaris bij het parket, die beoordeelt of het OM gebruik mag maken van e-mailverkeer tussen een advocaat en diens cliënt, zou geen parket-ambtenaar mogen zijn. Waarom is het nu belegd bij een officier van Justitie? De beoordeling kan alleen zuiver worden uitgevoerd door iemand die daarboven staat, zoals een rechter-commissaris. Deze kan objectief oordelen. De Officier van Justitie is ter zake niet onafhankelijk.
- Interne toezichthouders, zoals een raad van commissarissen, een raad van toezicht en een integriteitscommissie, staan vaak te dicht bij de bestuursleden om geloofwaardig een onafhankelijk onderzoek te kunnen uitvoeren of aansturen. Hoe geloofwaardig ben je, als je de onderzochte misstanden in de jaren ervoor zelf niet gesignaleerd hebt?
Centraal hierbij staat telkens de geloofwaardigheid van degenen die opdracht geven tot het onderzoek en van degenen die het onderzoek uitvoeren: kan er überhaupt een objectief rapport uit voortkomen?
De term ‘onafhankelijk onderzoek’ zou moeten worden bewaard voor de omstandigheden die een objectief rapport kunnen opleveren. Daarin zijn zowel de opdrachtgever als de onderzoeker onafhankelijk van de betrokken partijen.
De onafhankelijke onderzoeker moet beoordelen of hij of zij zelf een belangenconflict heeft en tevens of er sprake is van ‘goed opdrachtgeverschap’. Dit om ervoor te zorgen dat de opdrachtgever voldoende onafhankelijk is om zichzelf, het onderzoek en de onderzoeker niet te compromitteren.
