Waarom gaat iemand over de schreef? Ik ben ervan overtuigd dat je het fenomeen fraude alleen kunt aanpakken als je de redenering snapt die een fraudeur volgt. Natuurlijk is het belangrijk dat je de gelegenheid zo klein mogelijk maakt, en dat er een fijne cultuur heerst in de onderneming, maar dan is er nog altijd de persoon van de fraudeur, die zo zijn of haar eigen motieven heeft.
Zo voerde ik enige tijd geleden een onderzoek uit bij een bedrijf met verschillende divisies. Een van de divisiedirecteuren voer zijn eigen koers en was voor de buitenwereld redelijk succesvol. Hij was echter een vreemde eend in de bijt in het directieteam. Waar zijn directiegenoten nogal behoudend waren, kwam hij steeds met ideeën, waarbij hij geregeld tot het randje ging. ‘Madeliefjes plukken langs de afgrond’ noem ik dat. Lastige mensen, die tegelijk ook weer het ‘zout en peper’ van een organisatie zijn. Met de kennis die ik nu achteraf heb van deze situatie, denk ik weleens dat het voor iedereen beter was geweest als mijn opdrachtgever de cursus ‘omgaan met lastige mensen’ had gevolgd.
De directeur die borrelde van de energie en ideeën werd door de CEO gezien als een lastpost, en ook zo behandeld. Nieuwe initiatieven werden afgeschoten en aansturing vond plaats op cijfers achter de komma, en niet op de visie die de directeur onmiskenbaar had. Naarmate de jaren voortschreden, ontwikkelde de directeur een tactiek van the lone wolf. Hij ging zijn eigen gang en zolang de resultaten nog goed waren, kon hij dat blijven doen. Hij vroeg geen toestemming meer voor zaken waar dat volgens de geldende kaders eigenlijk wel had gemoeten, maar praatte eventuele misstappen die aan het licht kwamen met veel flair weer dicht, en vroeg in het uiterste geval zelfs vergeving. Wat hij ook kreeg, zolang zijn resultaten goed waren. Zijn mededirectieleden en de CEO waren wat dat betreft geen partij voor hem, hij wond ze om zijn vinger.
Tot er signalen naar boven kwamen dat de kleurrijke en ondernemende directeur een verkeerde afslag had genomen op zijn eenzame tocht. Er zou sprake zijn van belangenverstrengeling, een bedrijf binnen een bedrijf, en het onttrekken van kennis en activa aan de organisatie. Bij het onderzoek dat volgde, werden al deze zaken bewaarheid en meer dan dat. Het gebrek aan aansturing, contact en waardering hadden de directeur geïnspireerd tot het creëren van een eigen wereldje binnen de onderneming, waar hij volledig zijn gang kon gaan. Bij gebrek aan countervailing power had hij als een verlicht despoot al zijn ideeën, rijp en groen, briljant en onverstandig in de praktijk gebracht en gaandeweg was hij gaan geloven in zijn eigen onfeilbaarheid en was zichzelf hiervoor en passant ten koste van de onderneming ruimschoots gaan belonen – fraude heet dat in gewone mensentaal.
Hij werd uiteraard op staande voet ontslagen. Daarbovenop claimde de onderneming de niet geringe schade bij hem terug. Directeur in de vernieling, bedrijfsonderdeel stuurloos en de onderneming een kleurrijk en creatief persoon armer. Best een treurig verhaal, maar ik denk dat we er ook wat van kunnen leren. Ik ben er namelijk van overtuigd dat 80% van alle fraudes die ik de afgelopen 22 jaar heb onderzocht voorkomen had kunnen worden als er was gecommuniceerd. Als je in de aansturing namelijk de ‘lijnen open houdt’ dan krijg je nog eens wat te horen als leidinggevende. Ook in dit geval was de CEO de grip verloren op een directeur die hij niet begreep, en daarom maar probeerde zijn wil op te leggen.
Als hij in een eerder stadium actief had onderzocht waarvoor zijn directeur ’s ochtends uit zijn bed kwam, had hij veel beter kunnen ingrijpen, met behoud van de goede ideeën en relatie. En kom daarbij niet aan met ‘mijn deur staat altijd open’. De deur van een CEO staat maar in één richting open en dat is van binnen naar buiten.
