In het inleidende artikel werd het belang van integriteit en ethisch handelen al onderstreept. Wat integriteit en ethisch handelen inhouden in de context van de organisatie is niet altijd een kwestie van goed of fout, maar betreft een grijs gebied. Hoe kan een organisatie dit grijze gebied onder de aandacht brengen?
De eerste stap hierin is bewustwording: weten wat integriteit betekent, en het opstellen van een bijpassend beleid. Maar bewustzijn alleen is niet genoeg. Integriteit komt pas echt tot leven als medewerkers actief worden ondersteund in morele oordeelsvorming in het grijze gebied en wanneer dilemma’s openlijk besproken kunnen worden. In dit artikel gaan we dieper in op deze drie pijlers.
Een integriteitsbeleid is geen stoffig document in een lade, maar een levend kader dat richting geeft aan het handelen van medewerkers. Het gaat hierbij niet alleen om regels of gedragscodes, maar vooral om duidelijke waarden en principes die hier aan ten grondslag liggen. Niet alle situaties kunnen immers voorzien worden en behandeld worden in een gedragscode.
Een integriteitsbeleid voorziet daarnaast in de manieren waarop integriteitsdilemma’s bespreekbaar gemaakt kunnen worden en wat de gevolgen zijn van het niet naleven van de regels.
Voorbeeld
In het integriteitsbeleid van een gemeente is opgenomen dat een ambtenaar geen geschenken mag aannemen van leveranciers om belangenverstrengeling te voorkomen. Nu ontvangt een ambtenaar een uitnodiging van een leverancier voor een netwerkborrel. Kan de ambtenaar deze uitnodiging accepteren?
In dit geval helpt het als het integriteitsbeleid de ambtenaar stimuleert deze situatie bespreekbaar te maken in de organisatie met zijn of haar leidinggevende voordat de uitnodiging wordt geaccepteerd of afgewezen.
Een integriteitsbeleid geeft richting aan wat integer gedrag inhoudt en hoe dit integere gedrag eruit ziet. Het helpt een organisatie om ook medewerkers te ondersteunen met vaardigheden om de juiste keuze te kunnen maken.
Laten we teruggaan naar het voorbeeld van de ambtenaar. Hij of zij wil het dilemma bespreekbaar maken met de leidinggevende. Vanuit de leiding kan dit gestimuleerd worden door in dit soort kwesties een medewerker zelf te laten nadenken over het dilemma en hier een standpunt op in te nemen. Het is dan aan de leiding om actief uit te vragen hoe een medewerker tot een dergelijk standpunt is gekomen en hierop te challengen. Hiervoor kan het zeven stappenmodel van Nyenrode voor morele oordeelsvorming worden gebruikt. Hierin worden de volgende vragen beantwoord:
Het bespreekbaar maken van integriteitskwesties is vaak het lastigste onderdeel. Er kan schaamte zijn, angst voor repercussies of simpelweg onzekerheid over wat wel of niet “normaal” is. Hier ligt een belangrijke taak voor het leiderschap: creëer een veilige cultuur waarin ruimte is voor vragen, twijfels en signalen. Daarnaast geldt ook hier dat medewerkers worden getraind in het bespreekbaar maken van integriteitsdilemma’s.
Een voorbeeld betreft een medewerker die opmerkingen maakt naar een collega over zijn of haar niet Nederlandse achtergrond. In dit soort situaties ontstaat vaak de neiging om een dergelijke medewerker te veroordelen op racistisch gedrag, terwijl dit ook onbewust gedrag kan zijn. Als wordt besloten de betreffende medewerker aan te spreken op het gedrag helpt het als wordt gevraagd of de medewerker zich bewust is van hoe het gedrag kan overkomen in plaats van het gedrag te veroordelen.
Om dit gedrag te stimuleren zullen medewerkers hierin getraind moeten worden en zal dit onderwerp regelmatig onder de aandacht gebracht moeten worden door de leidinggevende.
Tot slot
Integriteit vraagt om meer dan regels. Het vraagt om leiderschap dat laat zien wat het goede voorbeeld is, om ruimte voor morele afwegingen, en om een cultuur waarin je het gesprek kunt voeren over wat goed en fout is. De ‘tone at the top’ is hierbij cruciaal: als de top verantwoordelijkheid neemt en het goede voorbeeld geeft, volgt de rest vaker vanzelf.
EBBEN Partners adviseert organisaties in het inrichten van integriteitsbeleid en het trainen van medewerkers hierin. U kunt hier vrijblijvend contact over opnemen met één van onze adviseurs.
In de volgende publicaties gaan wij verder in op het creëren van een cultuur waarin het gewenste gedrag wordt gestimuleerd.
Wilt u meer weten over het voorgaande, maak dan contact met Cosmo Schuurmans of Kim Scholten.
