Zelfmelden en Zelfonderzoek: Een nieuwe koers in het Strafrecht
Dit artikel over zelfmelden en zelfonderzoek is het tweede artikel in de reeks “Geschiloplossing/Advocatuur”. Per 1 januari 2025 was het officieel zover: de Aanwijzing Zelfmelden, Medewerking en Zelfonderzoek is vanaf die datum van kracht. Deze aanwijzing markeert een nieuwe fase in de manier waarop het Openbaar Ministerie (OM) omgaat met strafbare feiten gepleegd binnen rechtspersonen. In dit artikel leggen we uit wat deze aanwijzing inhoudt, hoe ze zich verhoudt tot eerdere praktijk, wat de spelregels zijn, en wat dit betekent voor bedrijven. Ook geven we inzicht in hoe EBBEN Partners hierin kan ondersteunen.
Waarom deze aanwijzing?
De nieuwe aanwijzing geeft formele kaders aan een praktijk die in de afgelopen jaren al voorzichtig terrein won: bedrijven die uit eigen beweging strafbare feiten melden, meewerken aan het onderzoek of zelfs zelf een onderzoek uitvoeren. Het uitgangspunt: transparantie en integriteit worden beloond.
Het OM kan bij zelfmelding of medewerking een boetekorting bieden, tot een maximum van 50%. Zelfonderzoek – mits kwalitatief hoogwaardig en objectief – draagt bij aan deze beoordeling. De aanwijzing biedt daarmee iets meer helderheid, maar legt de lat ook hoger: wie goed voorbereid is, kan rekenen op meer rechtszekerheid. Wie afwacht, loopt korting – en imago – mis.
Een korte terugblik: van hoge transactie naar zelfmelding
De Aanwijzing Hoge Transacties (tot 2024 van kracht) was de voorloper van deze nieuwe richtlijn. Die regeling bood het OM ruimte om bij ernstige economische criminaliteit (fraude, corruptie) een zogeheten “hoge transactie” aan te bieden, vanaf een bedrag van €200.000. In spraakmakende zaken zoals Ballast Nedam, SBM Offshore, VimpelCom, SHV, ING en ABN AMRO werd gebruikgemaakt van deze route. Opvallend is echter dat deze transacties dikwijls plaatsvonden zonder dat de bedrijven zichzelf hadden gemeld. Het onderzoek was al op gang gebracht door de opsporingsdiensten zelf. De praktijk was vooral reactief.
Zelfonderzoek vond wel plaats, maar de regels waren niet duidelijk. Advocaten stelden, soms met bijstand van een accountant, (onderzoeks-) rapporten op, maar niemand wist zeker of de officier van justitie deze zou accepteren. Transparantie loonde, maar hoeveel? En voor wie? Daar probeert de nieuwe aanwijzing verandering in te brengen.
De nieuwe regels op een rij
De aanwijzing die per 1 januari 2025 geldt, kent drie centrale pijlers: zelfmelden, medewerking aan het onderzoek, en zelfonderzoek. Hieronder lichten we toe wat dit betekent.
Een organisatie die vóórdat het OM of de opsporingsdiensten op de hoogte zijn van een strafbaar feit vrijwillig en volledig transparant melding maakt, komt in aanmerking voor een boetekorting van maximaal 25%. Belangrijk is dat de melding wordt gedaan vanuit een integere houding: het moet duidelijk zijn dat het bedrijf zelf de overtreding heeft ontdekt en het initiatief neemt om dit op te lossen.
Let op: zodra het OM zelf een onderzoek start, vervalt deze mogelijkheid. Wachten is dus risico nemen.
Ook tijdens een lopend onderzoek kan een bedrijf punten scoren. Wie volledig meewerkt – dus alle relevante documenten verstrekt, medewerkers beschikbaar stelt voor verhoor en het onderzoek niet hindert – kan een aanvullende korting tot 25% krijgen.
Voorwaarden zijn: transparantie, openheid, en de bereidheid om het verleden onder ogen te zien.
Zelfonderzoek geeft op zichzelf geen aparte korting, maar versterkt de geloofwaardigheid van zelfmelding en medewerking. De kwaliteit van het onderzoek is doorslaggevend. Dat betekent:
Het rapport wordt beoordeeld door het OM en de opsporingsdiensten, die toetsen of het voldoende bijdraagt aan de waarheidsvinding.
Maar hoe werkt dit in de praktijk?
Hoewel de aanwijzing duidelijke kaders biedt, blijven er vragen, zoals:
De praktijk is weerbarstig. Wij sluiten niet uit dat de eerste zelfmeldingen mogelijk pas volgen wanneer een incident al op het netvlies van toezichthouders of media is verschenen. In dat geval is de maximale korting al verloren. Zonde, want een oprechte zelfmelding – vóórdat anderen het ontdekken – kan het verschil maken tussen reputatieschade en herstel van vertrouwen.
Wat kan EBBEN Partners betekenen?
EBBEN Partners ondersteunt organisaties bij het maken van de juiste keuzes na een incident. Want de beslissingen die genomen worden op het moment waarop een incident aan het licht komt, zijn bepalend voor hetgeen daarna volgt.
Onze ervaring leert:
Gevolg: containment-strategieën (‘onder het tapijt vegen’) domineren, klokkenluiders verdwijnen, herstelmaatregelen blijven uit. Daarmee verdwijnt ook de mogelijkheid tot zelfmelding én de boetekorting.
De rol van EBBEN Partners
Een onderneming die een intrinsiek integere houding tentoonstelt plukt uiteindelijk de vruchten van die houding. Wij adviseren bij het opzetten, begeleiden en uitvoeren van onafhankelijk zelfonderzoek. We helpen onder meer bij:
Ons uitgangspunt: eerlijkheid en openheid loont. Door snel en zorgvuldig te handelen, behoudt een onderneming de regie – en haar integriteit.
Tot slot
De Aanwijzing Zelfmelden, Medewerking en Zelfonderzoek is een uitnodiging aan bedrijven om verantwoordelijkheid te nemen. Wie het initiatief durft te nemen, kan rekenen op juridische voordelen én waardering van toezichthouders, Openbaar Ministerie, aandeelhouders en maatschappij. Maar daar hoort ook lef bij: durven onderzoeken, durven melden en durven leren. EBBEN Partners staat klaar om daarbij te helpen. Heeft jouw organisatie vragen over de nieuwe aanwijzing? Overweeg je om een incident te melden of een onderzoek te starten? Neem contact met ons op. Samen bepalen we de juiste strategie.
Lees ook de andere bijdragen in onze reeks over geschiloplossing en advocatuur: schadebegroting bij geschillen en eDiscovery voor advocaten
